Odznaczenie Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata wręczono rodzinie Jana Gaca, który podczas wojny uratował Żydów przed śmiercią. To najwyższy izraelski tytuł honorowy przyznawany przez Instytut Yad Vashem.
Jan Gac żydowską rodzinę Rosenmanów ukrywał na strychu swojego domu w Pruchniku, obecnie województwo podkarpackie. Schronienia udzielał przez prawie rok – od września 1942 do sierpnia 1943 roku. Potem ze względu na zagrożenie dekonspiracją musieli zmienić kryjówkę. Po wojnie wraz z bliskimi wyjechał na Pomorze, gdzie osiedlił się okolicach Główczyc. Mężczyzna zginął w wypadku w 1960 roku, ale instytut Yad Vashem dzięki pomocy władz gminy odnalazł jego potomków. Medal i dyplom odebrała jedyna żyjąca córka Jana Gaca – 84-letnia Maria Purcha.
– Dlaczego tak późno? Bardzo trudno na to odpowiedzieć, jeżeli chodzi o ten przykład. Historia ta nie była wcześniej dobrze rozpoznana w całości. Trzeba zrozumieć, że podczas komunizmu, w krajach komunistycznych, nie było procesu poszukiwania Sprawiedliwych, ponieważ mogło to przeszkadzać tym rodzinom. Jeśli w Holandii takie uroczystości mogły odbywać się już w latach 50., tak tu proces ten rozpoczął się w latach 90. Po drugie, nie wszyscy ocalali chcieli po wojnie mówić na ten temat, są przykłady, że przez dziesiątki lat milczeli o swoich historiach – mówiła podczas uroczystości w słupskim ratuszu Anna Azari, ambasador Izraela w Polsce.
Pośmiertnie odznaczony Jan Gac pomógł w czasie wojny szóstce Żydów. Relacja Marii Purchy, jedynego świadka tych wydarzeń, jest bardzo skąpa. Kobieta pamięta, że kontakt z ukrywanymi był bardzo ograniczony, a jedzenie zanoszono na strych. Kiedy niebezpieczeństwo było blisko, żydowscy goście schodzili do piwnicy.
– Chciałam pani bardzo pogratulować tak odważnego ojca, a państwu dziadka, niektórym pradziadka – zwróciła się do rodziny Jana Gaca wójt gminy Główczyce Teresa Florkowska. – Wspólnie z żoną byli wrażliwi na zło, które miało miejsce w tamtym czasie. Chcieli pomóc. Teraz chcemy państwu, jemu już nie możemy, podziękować serdecznie.
Głos zabrał także wnuk bohaterskiego Polaka. – Nie było to nic takiego, zwykły ludzki odruch. Dziękuję bardzo – powiedział Adam Gac.
Tytuł Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata przyznawany jest osobom, które ratowały od zagłady Żydów z narażaniem życia własnego i swoich bliskich. Dotychczas na całym świecie otrzymało go 26.900 osób, wśród których jest 6.863 Polaków. Uhonorowany posiada także przywilej do uwiecznienia jego imienia na Ścianie Honoru w Ogrodzie Sprawiedliwych w Jerozolimie. (opr. jwb)
